Yeni Perde İlavesi ve Ney İcrasında Yapılan Gelişmeler
Neyin icrası, geçmişte özellikle mücennep bölgesinin seslendirilmesinde büyük zorluklar yaratıyordu. Neyzenler, bu sorunu çözmek için çeşitli yöntemler geliştirmeye çalışmışlardır.
Bir öneri, ney üzerine ilave perde eklenmesiydi. Bu ilave perdeyle, hisar, nim hisar ve zirgüle gibi perdelerin tek bir perdeye bağlanması hedeflense de, neyin geleneksel görünümünü bozan anahtarlar eklemek gibi fikirler genel olarak kabul görmemiş ve tarihte kaybolmuştur.
Hüsameddin Efendi, bu soruna çözüm olarak neyin genel görünümünü bozmadan bir ilave perde öneren ilk kişiydi. Bu sistemle, bazı makamlar için gerekli olan perdeleri birleştirmeyi amaçlamış, ancak uygulamada bu çözüm de zorluklar yaratmıştır.
Bu çabalar, neyin icrasını daha verimli hale getirmek için çeşitli arayışları başlatmıştır.
Niyazi Sayın’ın 26 Birim Açkı Sistemi
Niyazi Sayın, geleneksel ney icrasında karşılaşılan bu zorlukları aşmak için, geleneksel açkı modeli olan, 26 birim açkı sistemini daha kullanılır hale getirmeyi amaçlamıştır.
Yeni yöntem, neydeki perde kaydırmalarını sistemli bir şekilde yapmayı sağlayarak, mücennep bölgesinin daha verimli ve kolay bir şekilde icra edilmesine olanak tanımaktadır.
Sayın, perde pozisyonlarını kendi tecrübeleriyle belirleyerek, perde aralıklarını ayarlamış ve perde kaydırmalarının doğru şekilde yapılabilmesi için, bir yol haritası sunmuştur.
Niyazi Sayın’ın önerdiği perde kaydırma miktarları, ney çalarken elde edilen seslerin daha akortlu olmasını amaçlar.
Aşağıdaki tablo, Niyazi Sayın’ın geliştirdiği sistemin perde pozisyonlarını ve kaydırma miktarlarını göstermektedir: (Niyazi Sayın; hesaplamalarında Mansur Ney’i referans almıştır. Diğer akortlardaki kaydırma miktarları, ney açkıcılarının tecrübelerine göre değişiklik göstermektedir.)
Perde Adı
Kaçıncı Birime Denk Geldiği
Kaydırma Miktarı
Aşiran Perdesi
13. birimden
3 mm yukarı
Neva Perdesi
16. birimden
1 mm yukarı
Nim Hicaz Perdesi
17. birim
–
Çargâh Perdesi
18. birimden
3 mm aşağı
Segâh Perdesi
20. birimden
1 mm yukarı
Kürdi Perdesi
21. birim
–
Dügâh Perdesi
22. birimden
1 mm aşağı
Rast Perdesi
26. birim
–
Bu sistemde, her perde belirli bir birime denk gelmekte olup, kaydırmalar küçük adımlarla yapılabilir.
Perdelerin kaydırma miktarları, ney çalarken elde edilen sesin doğru ve kaliteli olmasını sağlamak amacıyla, kamışın durumu ve neyin yapısına göre değişiklik gösterebilir.
Niyazi Sayın, ayrıca neydeki boğaz boğumunun uzunluğunun da doğru bir şekilde ayarlanması gerektiğini vurgulamıştır. Bu boğaz boğumunun 2 birim + 3 mm olması gerektiği belirtilmiştir, çünkü daha uzun bir boğaz boğumu tiz seslerde, daha kısa bir boğaz boğumu ise pest seslerde kayıplara neden olabilir.
Niyazi Sayın’ın Sisteminin Tarihi Neylerle Benzerliği
Niyazi Sayın’ın geliştirdiği 26 birim açkı sistemi, geleneksel ney açkı yöntemleriyle ile büyük benzerlikler taşımaktadır.
Özellikle Çargâh ve Dügâh perdelerinin pozisyonları, tarihi neylerde de benzer şekilde kaydırılmıştır.
Bu, Sayın’ın geliştirdiği sistemin, geçmişte kullanılan ney açkı teknikleriyle uyumlu olduğunu ve bu geleneksel anlayışı modern ney icrasına adapte ettiğini gösterir.
Sonuç
Niyazi Sayın’ın 26 birim açkı sistemi, geleneksel ney icrasında karşılaşılan zorlukları aşmak için geliştirilmiş önemli bir adımdır.
Bu sistem, neydeki perde kaydırmalarının daha verimli ve doğru bir şekilde yapılabilmesini sağlayarak, ses ve icra kalitesini artırır.
Sayın’ın önerdiği sistemin, neyin tarihsel icra anlayışıyla uyumlu olması, bu yöntemin sağlam temellere dayandığını ve geçmiş deneyimlerden faydalandığını gösterir.
Günümüzde birçok ney yapımcısı, Sayın’ın geliştirdiği bu sistemi kullanarak, neylerini daha verimli ve daha doğru bir akortta üretmektedirler.
